سلام علیکم

محضر مبارک حضرت آیت الله سیفی مازندرانی ^{دام ظلّه العالی}

لطفا سؤالات ذیل پاسخ دهید:

• اهل کتاب اگر به خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) ایمان نیاورند در آتش جاودانه خواهند ماند؟
• اگر اعمال صالح و خدمت به بندگان دارند ثواب نمی برند؟
• کفار اگر در دنیا خدمت به خلق کنند یا اعمال صالح دیگری داشته باشند ثوابشان چگونه است؟ عدالت خدای متعال چه چیزی را اقتضا می کند؟

محمد صادق دراج

بسمه تعالی

پاسخ پرسش اوّل: به دلیل ضرورت دین هر کس که به نبوت پیامبر اسلام و خاتمیت نبوت آن حضرت ایمان نیاورد و آن را انکار کند، و یا نبوت آن حضرت را مختص به قومی یا زمان خاصی دانسته، و یا فراگیر بودن نبوت آن حضرت برای همه‏ی انسانها در همه‏ی اعصار تا قیامت را انکار کند، کافر است و مستحق عذاب جاودانه‏ی آتش جهنم می باشد.

پاسخ پرسش دوم و سوم: به دلالت آیات بسیاری از قرآن کریم اجر و ثواب در گرو دو عنصر است ایمان و عمل صالح است. بنا بر این گرچه عمل ذاتاً صالح و نیکو باشد ولی ایمان نباشد از ثواب برخوردار نیست. البته در آیه‏ی آمده است:«إِنّا لا نُضيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً»^{(کهف: 30)} و نیز در آیه‏‏ی دیگر آمده است:«وَ لا نُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ‏».^{(یوسف: 56)} و ممکن است از ظاهر اطلاق آیه‏ی اول و عموم آیه‏ی دوم استفاده شود؛ که خدای تعالی اَجر هر انسانی که عمل نیکو انجام دهد را ضایع نمی کند. و در تأیید این مطلب محدث کلینی در کافی به سندش روایتی از امام باقر آورده است فرمود:« إنّ فيما ناجى الله عزوجل به عبده موسى ( عليه السلام ) قال : إن لي عبادا أبيحهم جنتي واحكمهم فيها قال : يا رب ومن هؤلاء الذين تبيحهم جنتك وتحكمهم فيها ؟ قال : من أدخل على مؤمن سرورا ، ثم قال : إن مؤمنا كان في مملكة جبار فولع به فهرب منه إلى دار الشرك ، فنزل برجل من أهل الشرك فأظله وأرفقه وأضافه فلما حضره الموت أوحى الله عز وجل إليه وعزتي وجلالي لو كان [ لك ] في جنتي مسكن لأسكنتك فيها ولكنها محرمة على من مات بي مشركا ولكن يا نار هيديه ولا تؤذيه ويؤتى برزقه طرفي النهار ، قلت : من الجنة ؟ قال : من حيث شاء الله».^{(کافی: ج 2، ص 188، ح 3)} حاصل مفاد این روایت این است اگر انسان کافر شخص مؤمن را خوشحال کند بهشت را بر او مباح می گرداند. در گذشته مومنی در کشوری از ظلم پادشاه جبّار و ظالمی به انسان کافری پناهنده شد و آن کافر او را پناه داد. هنگام مرگ آن کافر، خدای عزّوجلّ به او وحی کرد: که چون کافر هستی در بهشت جائی نداری و جای تو در دوزخ است، ولی بخاطر عمل شایسته ات که مؤمنی را پناه داده‏ای به آتش دوزخ امر می کنیم که فقط تو را با نهیب و غرّش خود بترساند، ولی آسیب و آزاری به بدن تو نرساند. و رزق این شخص کافر صبحگاهان و شبانگاهان برایش از هرجائی که خدا بخواهد آورده می شود.

ولی سند این روایت - به دلیل وقوع محمد بن سنان در طریق آن - ضعیف است، ولی مفاد آن با اطلاق آیه‏ی:« إِنّا لا نُضيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً » و « وَ لا نُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ» سازگاری دارد.

لکن از عموم و اطلاق آیات بسیاری فهمیده می شود که همه‏ی کفار و مشرکان دچار عذاب الهی دائمی ابدی هستد و از آیات بسیار دیگری استفاده می شود که ثواب آخرت منوط به ایمان به خدای عزّ وجلّ است. و نیز در آیه‏ای تصریح گردید که اعمال نیک کسانی که اعتقاد به خدای عزّ وجلّ ندارند نابود و حبط و محو می شود.

خدای تعالی فرمود:«وَ قَدِمْنا إِلى‏ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُورًا»؛^{(فرقان: 23)} یعنی همه‏ی اعمال نیک کسانی که به خدای عزّ وجلّ از روی استکبار ایمان نیاورده‏اند تبدیل به غبار پراکنده در فضا گردانیده و آن را محو می کنیم.

و نیز فرمود:«مَثَلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمّا كَسَبُوا عَلى‏ شَيْ‏ءٍ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعيدُ».^{(ابراهیم: 18)} اعمال نیک کافران فردای قیامت – همانند خاکستر در میان تند باد طوفان – ناپدید می شود، و آنان هرگز قادر به دسترسی به نتیجه‏ی خوبی از آنچه انجام داده‏اند نخواهند بود.

ناگفته نماند که حبط و نابودی کارهای نیک کافران در فردای قیامت هرگز منافاتی با عدالت پروردگار ندارد، بلکه مقتضای عدالت است؛ چون خدای تعالی تمام اسباب معرفت و تعقل را برای همه‏ی افراد بشر آفریده است، و انسان کافر به اختیار خود راه کفر و انکار دین و مخالفت با رسالت رسول خدا و کتاب آسمانی الهی را انتخاب کرده است، و کارهای نیک او چون در جهت اطاعت بندگی خدا نبوده و به قصد فرمانبرداری از آفریدگار هستی نیست لذا استحقاق اجر ندارد. و عدالت قرار دادن هرچیز در جای خودش است؛ لذا استحقاق اجر و پاداش در حق کسی که استحقاق اجر ندارد مخالف عدالت است. و اگر به کارهای نیک کافران – همانند مؤمنان – در آخرت پاداش دهد بر خلاف عدالت رفتار کرده است.

البته آثار وضعی کارهای نیک مثل صله‏ی ارحام، احسان به پدر و مادر و مانند آن بر کار نیک انسان کافر در دنیا مترتب می شود، که این همان پاداش دنیائی عمل نیک کافر می تواند باشد. ولی عذاب آخرت به دلیل عدم ایمان به خدا در انتظار او می باشد.

همانگونه که در آیه‏ی شریفه آمده است:«مَنْ كانَ يُريدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فيها ما نَشاءُ لِمَنْ نُريدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاها مَذْمُومًا مَدْحُورًا * وَ مَنْ أَرادَ اْلآخِرَةَ وَ سَعى‏ لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا»،^{(اسراء: 18 - 19)} و نیز در آیه‏ی دیگر آمده است:«فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا كُفْرانَ لِسَعْيِهِ‏».^{(انبیاء: 94)}

حاصل مفاد این دو آیه این است که عمل نیک به شرط ایمان دارای پاداش نزد خدا می باشد. البته کار نیک کافر برای هدف دنیوی در همین دنیا خالی از پاداش نیست، و این به مقتضای عدالت است.

تاریخ: 6 ربیع الثانی 1442ھ.ق

برابر با: یکشنبه 2 آذر 1399 ھ.ش

حوزه علمیۀ قم:

علی اکبر سیفی مازندرانی